Emeklilikte Hoşnutluk Takılan (EYT) ve bu nedenle daha zor olamamış vatandaşların merakla beklediği süreçte sona yaklaşılıyor. Bu yılın sonuna akıllıca tamamlanması planlanan icraat tamamlandığında eskiz, Himmet ve Toplumsal Asayiş Bakanı Vedat Bilimci vasıtasıyla Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a sunulacak.
İLK YIL MALİYETİ 110 MİLYAR LİRAYI BULABİLİR
Yüz binlerce kayırıcı heyecan içerisinde EYT çalışmasını beklerken, düzenlemenin hazineye ne kadara mülk olacağı ise zül ediliyor. Tahminî 5 milyon kişinin faydalanması beklenen çalışmada, cemi vatandaşların bire bir anda emekli olamayacağı öngörülüyor. Masada 3 formül tutulurken EYT’nin önceki yılında hazineye maliyetinin ise; 90-110 bilyon lirayı bulacağı hesap ediliyor.
1 MİLYON KİŞİ YARARLANABİLECEK
Türkiye Gazetesi’nin haberine bakarak belirlenecek modelde, emekli olmak üzere sene ve prim gününü yemlemek gerekiyor. Bilfarz, emeklilikte müddet şartı 25 yıl olarak alındığında; dirilik, 25 yılı doldursa birlikte prim gününü doldurmamış olabiliyor. Eş şekilde, 1999’un eylül kocaoğlan öncesinde işe giren kişinin birlikte 25 yılı dolmamış akseptans ediliyor. Bu nedenle emeklilik zamanı, 2024’ü bulabiliyor. Bu kapsamda EYT’dahi emekliliklerin topluca değil, lime lime gerçekleşmesi söz konusu oluyor. Zımnında düzenlemeden ilk etapta şartları haiz kestirmece aynı milyon kişinin yararlanması öngörülüyor. Vazgeçilen primlerle birlikte EYT’nin ilk yılında hazineye 90-110 milyar teklik arası tıpkısı maliyet getirmesi bekleniyor.
3 FORMÜL GÜNDEMDE
Uzmanlar, EYT’lilerin ayrımsız kısmının gine çalışacağını yahut zor olanların namına eskimemiş istihdamlar ile vazgeçilen primin ayrımsız kısmın baştan kazanılacağını ve prim için borçlananların ödemelerini hesaba katarak bu maliyetin henüz üstelik düşeceğini hesapladı. Bu çerçevede, iyon aydan aya hem kademelendirileceğini hem da düşeceğini belirtti. Uzmanlar bahis konusu yükü “katlanılabilir” kendisine nitelendirdi.
FİNLANDİYA MODELİ: Masadaki evvel dalgalı, aylıklardan tıpkısı miktar yetersizlik yapılarak gelişigüzel yaş şartı aranmaksızın 1999 öncesi işe girenlerin mütekait edilmesi. Bu formülde aylıklardan yüzde 2-3 kesinti yapılıyor ve emekliliğin önü açılıyor. Bu nüsha daha geçmiş Finlandiya’de uygulanmıştı. Finlandiya, elan bilahare bu modelden vazgeçmişti.
YAŞIN DÜŞÜRÜLMESİ MODELİ: EYT’bile benzeri ayrıksı almaşık da emeklilik yaşının düşürülmesi. Erkeklerin ve kadınların emekliliğinin 2-3 gözyaşı kadar öne çekilmesini öngören formül dahi konuşuluyor. Uzmanlar ise bu seçeneğin değişik bir EYT sorunu ortaya çıkaracağını, şimdikinden değişik yerine hemen yaşa takılanların, yaş aralığının değişeceğini değerlendiriyor.
1999 FORMÜLÜ: 8 Eylül 1999 öncesi işe giren kadınlarda 20 yıl, erkeklerde 25 yılı ve prim gününü doldurmuş olanların, aracısız zahmetli edilmesi ise aynı ayrıksı almaşık. Uzmanlar, bu formülün yer uygulanabilir metot olduğunu tabir ediyor.
EYT PROBLEMİNİN KAYNAĞI NE?
8 Ilkgüz 1999 öncesi işe girmiş olanlar üzere emeklilikte gözyaşı şartı aranmıyordu. O dönemde yıl ve prim gününü dolduran emekli olabiliyordu. Daha sonra emeklilik amacıyla kademeli yerine yaş şartı getirilmişti. Bu dahi EYT sıkıntısını ortaya çıkarmıştı.
